Hackintosh – czy to jest legalne?

Gracjan Pietras

10

Dodane: 11 lat temu

Ten artykuł pochodzi z archiwalnego iMagazine 4/2013

Hackintosh to komputer niepochodzący od firmy Apple, na którym zainstalowany został system operacyjny OS X.  Na duże zainteresowanie Hackintoshami wskazuje stosunkowo duża liczba poświęconych im dyskusji internetowych.  Omawiane są przede wszystkim kwestie techniczne, bo instalacja OS X na urządzeniu niepochodzącym od Apple nie jest zadaniem całkiem prostym.  Gorąco omawiane są także kwestie prawne, bo powszechnie wiadomo, że standardowa licencja Mac OS X wyraźnie i wprost zabrania instalacji tego systemu operacyjnego na urządzeniach niepochodzących od Apple.  Wśród internetowych dyskutantów dominuje jednak pogląd, że taka instalacja jest dopuszczalna i zgodna z prawem polskim pod warunkiem, że instalujemy legalnie kupioną kopię systemu.   Czy tak jest w istocie?

1.     Czego zabrania licencja i czy wiąże polskiego użytkownika?

Odpowiedź na pytanie o legalność Hackintoshów jest w istocie pytaniem o to, czy zainstalowanie OS X na urządzeniach niepochodzących od Apple narusza zawartą z Apple umowę licencyjną.  Warto zatem w pierwszej kolejności przyjrzeć się standardowej umowie licencyjnej na ten system operacyjny.  Dla potrzeb niniejszego artykułu posłużyliśmy się aktualną wersją tego dokumentu ze zmianami obowiązującymi od 27 sierpnia 2012 roku (EULA).  Z tego powodu nasze wnioski będą w pierwszej kolejności dotyczyć aktualnej wersji systemu operacyjnego OS X Mountain Lion i nie muszą w całości odnosić się do wcześniejszych wersji tego systemu (Cheetah, Puma, Jaguar, Panther, Tiger, Leopard, Snow Leopard i Lion).

Litera umowy licencyjnej, poddanej prawu stanu Kalifornia, nie pozostawia żadnych wątpliwości co do intencji Apple w omawianym zakresie.  Jeśli można bardziej stanowczo domagać się wyłączenia prawa użytkownika do korzystania z OS X na komputerach nie będących komputerami marki Apple, to zostaje już na to niewiele miejsca do popisu.  Licencja na system zainstalowany fabrycznie na kupionym komputerze marki Apple obejmuje prawo do zainstalowania, używania i uruchamiania jednej kopii oprogramowania na jednym komputerze marki Apple.  W przypadku nabycia tego systemu online w sklepie Mac App Store dla celów prywatnych i niekomercyjnych – licencja obejmuje prawo do pobrania, zainstalowania, korzystania oraz uruchamiania jednej kopii systemu bezpośrednio na każdym komputerze marki Apple z działającym systemem OS X Lion lub OS Snow Leopard będącym własnością użytkownika lub będącym pod jego kontrolą.  W przypadku przedsiębiorstw – licencja obejmuje prawo do pobrania, zainstalowania, korzystania lub uruchamiania jednej kopii systemu na każdym Komputerze Mac będącym własnością lub pod kontrolą użytkownika – pod warunkiem, że używa je jedna osoba, albo na jednym Komputerze Mac – jeśli używa go wspólnie większa liczba osób (pkt. 2A i 2B EULA).  Użytkownik akceptuje w wyraźny sposób, że przyznane mu prawa nie zezwalają na instalowanie, używanie lub uruchamianie systemu na innych komputerach, które nie są komputerami marki Apple (pkt 2H EULA).  Użytkownik akceptuje również, że nie będzie umożliwiał takiego wykorzystania OS X innym użytkownikom.  Sam fakt korzystania z OS X przez użytkownika jest rozumiany jako akceptacja wszystkich postanowień umowy licencyjnej.  Jeśli użytkownik nabył oprogramowanie razem z urządzeniem marki Apple, lecz nie akceptuje warunków umowy licencyjnej, może zwrócić cały nabyty zestaw, tj. urządzenie wraz z oprogramowaniem oraz otrzymać zwrot zapłaconej ceny. Aby dopełnić obraz determinacji Apple, należy wskazać, że nie zastosowanie się do któregokolwiek z tych ograniczeń skutkuje automatycznym wygaśnięciem wszystkich uprawnień licencyjnych użytkownika, który w takim przypadku ma obowiązek zaprzestać używania systemu i zniszczyć wszystkie jego kopie.

Można w związku z tym postawić pytanie o to, czy wszystkie powyższe restrykcje wiążą polskiego użytkownika.  Jako, że polskie oraz europejskie prawo dopuszcza możliwość poddania umowy tego rodzaju prawu obcemu, nawet jeśli jest ona zawierana z konsumentem, zabieg polegający na poddaniu umowy prawu stanu Kalifornia, USA, należy uznać za dopuszczalny, a umowa taka powinna być dla polskiego użytkownika wiążąca co do zasady.  Wyjątki mogą jednak dotyczyć konsumentów, którzy uzyskują w takich przypadkach dodatkową ochronę.  Ochrona ta polega na tym, że wybór dla umowy prawa innego kraju, niż ten w którym konsument ma miejsce zwykłego pobytu, nie może prowadzić do pozbawienia konsumenta ochrony przyznanej na podstawie bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa polskiego.  Mówiąc prościej, nawet przy wyborze prawa kalifornijskiego polski konsument będzie chroniony polskimi przepisami, których nie można w Polsce wyłączyć umową.

2.     Psystar i PearC

W USA skuteczność standardowej umowy licencyjnej OS X poddana została testowi sądowemu w sprawie Apple vs. Psystar.  Psystar Corporation z Florydy prowadziła działalność gospodarczą polegającą na produkcji niezależnych od Apple komputerów o nazwie Open Computers (wcześniej także Open Mac i OpenPro).  W ramach tej działalności Psystar nabywało system OS X na płycie DVD i instalowało go na komputerze Mac mini.  W kolejnym kroku OS X był kopiowany z Maca mini na inny komputer, na którym podlegał modyfikacjom umożliwiającym jego funkcjonowanie na komputerach niepochodzących od Apple.   Tak zmodyfikowany system stawał się „kopią matką”, która była powielana i instalowana na komputerach sprzedawanych przez Psystar na rynku.  Zarówno sąd I instancji, jak sąd apelacyjny w Kalifornii uznali powyższe praktyki za naruszenie szeregu praw Apple, w tym umowy licencyjnej, patentów, a także ustawy Digital Millenium Act, zakazując Psystar ich kontynuowania.

Na gruncie prawa europejskiego lub polskiego brak jest dotychczas podobnego orzeczenia.  Pojawiły się natomiast poglądy, które wskazują, iż tworzenie Hackintoshów jest dopuszczalne na gruncie prawa europejskiego dzięki przepisom chroniącym konsumentów.  Pogląd taki rozpropagowała w szczególności niemiecka firma HyperMegaNet UG, prowadząca sprzedaż linii komputerów „PearC” (nazwa ta powstała z połączenia słowa pear – ang. gruszka – oraz słowa PC), charakteryzujących się możliwością jednoczesnego instalowania na nich OS X i Windows 8.  Firma ta twierdzi, że na gruncie prawa niemieckiego umowa licencyjna Apple jest wiążąca tylko wobec tych użytkowników, którzy przed zakupem komputera mogli się z nią zapoznać.  Według tego poglądu umowa licencyjna nie jest wiążąca dla użytkowników, którzy kupili system wraz z preinstalowanym na nim oprogramowaniem lub kupili w sklepie płytę DVD z wersją instalacyjną systemu albowiem przed zakupem nie mieli oni możliwości zapoznania się z treścią umowy.  HyperMegaNet UG twierdzi na tej podstawie, że jej produkty są w pełni legalne, zaś Apple nie podjęło dotychczas działań prawnych, które zmierzałyby do konfrontacji z tym poglądem.

3.     Czy można legalnie zbudować Hackintosha w Polsce?

Jak była o tym już mowa standardową umowę licencyjną OS X, i wszystkie zawarte w niej ograniczenia, należy uznać za wiążące dla polskiego użytkownika z zastrzeżeniem obowiązku stosowania bezwzględnie obowiązujących przepisów chroniących konsumentów.  Oznacza to, że w relacjach pomiędzy przedsiębiorcami wybór prawa kalifornijskiego powoduje to, że przepisy polskiego, czy europejskiego, nie znajdą co do zasady zastosowania.  Mając to na uwadze za wątpliwą należy uznać dopuszczalność prowadzenia w Polsce działalności gospodarczej polegającej kopiowaniu lub modyfikowaniu OS X z naruszeniem zasad licencyjnych, czy też preinstalowaniu OS X na urządzeniach komputerowych niepochodzących od Apple.  To oznaczałoby, że na gruncie prawa polskiego PearC albo Psystar mogłyby mieć istotne trudności z obroną stanowiska, iż prowadzona przez nich działalność jest legalna.

Nieco inaczej jest w przypadku konsumentów.   Są oni związani umową licencyjną Apple, jednak w tym przypadku zastosowanie mogą znaleźć dodatkowo przepisy prawa polskiego lub europejskiego, których nie można wyłączyć umową.   W Polsce obowiązują analogiczne regulacje do tych, na które powołują się przedstawiciele HyperMegaNet UG.  Dwie zasady mogą tu w szczególności mieć znaczenie:  po pierwsze ustalony przez jedną ze stron wzór umowy wiąże drugą stronę, jeśli został jej doręczony przed zawarciem umowy (jeśli wzór jest w postaci elektronicznej, powinien zostać udostępniony drugiej stronie przed zawarciem umowy w taki sposób, aby mogła ona wzorzec ten przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności);  po drugie za niedozwolone postanowienia umowne uważa się (m.in.) te, które przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy. 

OS X Mountain Lion jest dystrybuowany wyłącznie w postaci preinstalowanej na komputerach Mac oraz za pośrednictwem Mac App Store.  Jest to istotna zmiana w stosunku do poprzednich wersji systemu, które dostępne były również na nośniku DVD.  W przypadku zakupu DVD występowała niewątpliwie sytuacja, w której konsument nabywał egzemplarz systemu nie mogąc zapoznać się z umową licencyjną przed takim nabyciem.  Dostęp do umowy licencyjnej uzyskiwał on dopiero po uruchomieniu płyty na własnym urządzeniu.  W przypadku zakupu online w App Store zgoda na licencję jest odbierana jest w toku zawierania transakcji i użytkownik nie sfinalizuje umowy zakupu jeśli nie zaakceptuje umowy licencyjnej.  To oznacza również, że zapewniona jest w każdym przypadku możliwość zapoznania się z umową już w chwili jej zawierania.

W przypadku zakupu komputera Mac z preinstalowanym OS X, użytkownik rzeczywiście zwykle nie zapoznaje się z umową licencyjną przed uruchomieniem kupionego już urządzenia.  Czy to oznacza, że nie będzie nią związany?  Niekoniecznie.  Użytkownik stanie się związany umową z chwilą, gdy zaakceptuje jej treść przy pierwszym uruchomieniu systemu.  Zostaje wówczas poinformowany o treści umowy, a także o tym, że rozpoczęcie korzystania z systemu będzie równoznaczne ze zgodą na jej treść.  Zostaje również poinformowany o tym, że w przypadku gdyby zdecydował się nie zaakceptować umowy licencyjnej, może dokonać zwrotu zakupionego zestawu oraz uzyskać zwrot zapłaconej ceny.

Z drugiej strony konsument może chcieć używać kupione przez siebie urządzenie i oprogramowanie pomimo, że nie akceptuje umowy licencyjnej.  Ewentualny brak związania użytkownika umową licencyjną (wobec braku jej akceptacji) nie powinien być jednak rozumiany jako równoznaczny z uzyskaniem prawa do używania oprogramowania w sposób zupełnie dowolny i nieograniczony.  W takiej sytuacji należałoby raczej albo uznać, że umowy licencyjnej nie ma w ogóle (a zatem brak jest podstaw do korzystania z systemu), albo, że istnieje – co najwyżej – licencja dorozumiana, której treść należałoby ustalić z uwzględnieniem przeznaczenia programu oraz interesów obydwu stron.   Warto zwrócić uwagę, że jest to sytuacja, którą trudno rozstrzygnąć na gruncie obowiązujących przepisów prawa.  Z jednej strony chroniony konsument nie jest związany niezaakceptowanym przez siebie wzorcem umownym, z drugiej brak umowy powoduje brak jakiejkolwiek podstawy do korzystania przez konsumenta z kupionego egzemplarza programu.  Konsument, który odmawia akceptacji umowy licencyjnej, powinien być uprawniony do odstąpienia od umowy sprzedaży egzemplarza programu lub urządzenia i żądania zwrotu zapłaconej ceny na podstawie przepisów o wadach towaru.  Niezależnie od tego podstawę do takiego zwrotu daje w swej treści również sama umowa licencyjna.

Odrębną natomiast kwestią jest rzeczywiste ryzyko prawne związane z tworzeniem Hackintosha.  Jest ono zapewne wyższe w odniesieniu do osób, które tworzyłyby lub sprzedawali Hackintoshe w ramach działalności gospodarczej lub w celach zarobkowych.  Nie należy wykluczać, że Apple zareagowałaby na taką działalność pozwem, jak to miało miejsce w przypadku firmy Psystar, zwłaszcza jeśli taki przedsiębiorca osiągnąłby istotne obroty.  Praktyczne ryzyko pozwania konsumenta przez Apple należy chyba ocenić jako niewielkie, choć z przyczyn bardziej biznesowych i wizerunkowych niż prawnych.

współpraca Maciej Rzepka

Gracjan Pietras

Autor jest adwokatem i wspólnikiem w kancelarii „Doktór Jerszyński Pietras” w Warszawie. www.djp.pl